Veilig lassen vraagt om inzet

De wettelijke grenswaarde voor lasrook gaat per 1 april 2010 drastisch omlaag. Lassen moet en kan nog veiliger en de gezondheidsrisico's moeten worden ingeperkt. Wat betekent dit voor de scheepsbouwcluster en wat zijn de consequenties voor werkgevers en werknemers?

In 2003 werd de lasrooknorm aangescherpt. De maximaal aanvaardbare concentratie - de mac-waarde - ging toen van5 mg/m3 naar 3,5 mg lasrook per m3 lucht. Sociale partners hebben toen een tool ontwikkeld om bedrijven inzicht te geven in de te treffen maatregelen om aan de lasrooknormering te kunnen voldoen. De scheepsbouw was toen niet betrokken bij de Verbetercheck Lasrook, een instrument om te kijken of lassen volgens de geldende richtlijnen gebeurt. De reden hiervoor was dat de productieprocessen bij scheepsweren zo verschilden van andere metaalbedrijven, dat zij anders benaderd dienden te worden. Verschillen met andere industrieen liggen met name in het lassen in besloten ruimten en de hoge inschakelduur van lassers. VNSI heeft toen een onderzoek laten uitvoeren naar de lasrookbelasting van de werknemers in de scheepsbouw. Hierin is tevens een 'best practice' lasrook opgenomen. De vereniging heeft dit onderzoek in 2008 voorgelegd aan de Arbeidsinspectie, maar die verlangde een betere onderbouwing van het rapport. Scheepsbouw Nederland heeft gewerkt aan de verdere onderbouwing. Het nieuwe voorstel is voorgelegd aan de Arbeidsinspectie en na goedkeuring kan ook de scheepsbouw gebruikmaken van de Verbetercheck.

Onderschatting gezondheidsrisico's

Heidi Timmermans van FNV Bondgenoten: "Wij vinden het een goede zaak dat de grenswaarde voor lasrook van 3,5 naar 1mg/ m3 gaat", zegt Heidi Timmermans van FNV Bondgenoten. "Dit advies heeft de Gezondheidsraad al ruim vijftien jaar geleden gegeven, maar dit was destijds niet haalbaar voor het bedrijfsleven. Met een forse inzet van zowel werkgevers als werknemers moet het nu wel lukken. Het is niet acceptabel dat mensen ziek worden van hun werk."

De ervaring van Timmermans is dat de gezondheidsrisico's van het inademen van lasrook vaak worden onderschat door werkgevers en soms ook door werknemers. "Dit komt doordat bij het inademen van lasrook meestal niet direct gezondheidsklachten ontstaan. Onderzoek van deskundigen van de Gezondheidsraad heeft echter uitgewezen dat de kans om op termijn gezondheidsklachten te krijgen door het inademen van lasrook zeker aanwezig is. Het inademen van lasrook kan de luchtwegen schaden. Deze deskundigen geven ook aan dat lasrook van ongelegeerd staal mogelijk effect heeft op de vruchtbaarheid van mannen. Lasrook van roestvaststaal heeft daarnaast kankerverwekkende eigenschappen."

Verse luchtkappen

Om de grenswaarde voor lasrook onder 1 mg/m3 te krijgen dienen zowel werkgevers als werknemers in de scheepbouw forse inspanningen te leveren. "Het gevoel van urgentie is nog niet bij alle bedrijven aanwezig. Daarom moeten we met werkgeversvertegenwoordigers nog de nodige inspanningen verrichten om de sector te ondersteunen", zegt Timmermans.

FNV Bondgenoten wijst leden op welke maatregelen in bedrijven nodig zijn om de blootstelling aan lasrook te beteugelen. De vakbondsvrouw: "Hierbij denken wij waar mogelijk aan het ter beschikking stellen van verse luchtkappen en aan bron- en ruimteafzuiging om de concentratie lasrook zo laag mogelijk te houden. In de scheepsbouw wordt er namelijk veel gewerkt in besloten ruimten. En hoewel op de werkgever de verplichting rust om werknemers voor te lichten over de risico's in hun werk, hebben wij daar ook een rol in. Wij doen ons best om werknemers in de scheepsbouw bewust te maken van de mogelijke gezondheidsschade als er in het bedrijf waar ze werkzaam zijn niet de juiste maatregelen genomen worden om blootstelling aan lasrook tot het minimum te beperken. Verder proberen wij werknemers er van te overtuigen om altijd beschermingsmiddelen te gebruiken tijdens het lassen. Helaas is het nu nog zo dat twee van de drie werknemers die actief zijn als lasser, niet goed voorgelicht worden door hun werkgever. Dit moet snel veranderen."

Besloten ruimten

Goede voorlichting voor zowel werkgevers als werknemers als het om het beteugelen van lasrook gaat, staat ook hoog op de agenda van FME. "Uit ervaring weet ik dat werknemers minder aan lasrook worden blootgesteld als ze goed voorgelicht zijn. Hier gaat dus een reducerende factor van uit. De komende jaren gaan wij dan ook door met het voorlichten van werkgevers en werknemers in de scheepsbouw zodat zij meer en betere beschermmaatregelen nemen om lassers zo min mogelijk in contact te laten komen met lasrook", zegt Kees Halm. Hij werkt bij FME als beleidsadviseur Arbeidsomstandigheden.

"Wij vinden het erg belangrijk dat werknemers in de metaalsector dus ook in de scheepsbouw hun werk goed moeten kunnen doen, zonder dat ze het risico lopen om er op termijn gezondheidsklachten aan over te houden", vervolgt Halm. Volgens hem staat FME vierkant achter de grenswaarde van 1mg/ m3. "Maar het is gewoon een feit dat Nederland in vergelijking met de rest van Europa ver vooruit loopt. Binnen andere Europese landen wordt er gesproken om de grenswaarde van lasrook op 3,5 mg/ m3 te stellen. Wij zijn er dan ook voorstander van dat grenswaardes in de toekomst Europees vastgelegd worden. Dat de grenswaarde van lasrook in ons land naar beneden wordt bijgesteld, zorgt dat er voor dat bedrijven vanwege minder strenge regelgeving in andere Europese landen er voor kiezen om het laswerk buiten Nederland uit te laten voeren. Gezondheid mag geen onderdeel uitmaken van concurrentie."

Halm heeft de indruk dat bedrijven goed op weg zijn om op april volgend jaar aan de nieuwe regelgeving te voldoen. "Ik denk dat de 1 mg/ m3 haalbaar is op basis van de Verbetercheck Lasrook die nu in de maak is. Dit is een sterk verbeterde versie van de huidige Verbetercheck, aangevuld met een geheel nieuw onderdeel, de situationele factoren. Voorbeelden hiervan zijn: heeft de lasser zijn hoofd in de lasrook? Is de lasser wel of niet aan het slijpen? Heeft de werknemer wel of geen voorlichting gehad? Dit geeft namelijk lasrook die minder schadelijk is De nieuwe Verbetercheck is hopelijk binnen nu en twee maanden klaar.

5 keer beter

Peter Kanters is als Verbetercoach werkzaam bij het project '5x Beter, Werken is gezond'. Dit is het gezamenlijke project van werkgeversorganisaties en vakbonden in de Metaalbewerking en Metalektro, ter verbetering van de arbeidsomstandigheden en het imago. Het project biedt bedrijven en medewerkers in de Metaalbewerking en Metalektro informatie, onafhankelijk advies en hulpmiddelen op het gebied van lasrook, schadelijk geluid en oplosmiddelen. Op de website van het project: www.5xbeter.nl, is op een simpele manier te achterhalen wat op arbogebied volgens de wet verplicht is en op welke wijze de huidige arbeidsomstandigheden in de onderneming hier op aansluiten. "De Verbetercheck Lasrook, wat de digitale versie is van de Praktijkrichtlijn Lasrook, is ook op onze website te vinden. Hiermee kunnen werkgevers en werknemers op een eenvoudige manier nagaan of in het bedrijf de juiste beheersmaatregelen voor lasrook aanwezig zijn voor het toegepaste lasproces."

De vijf partijen die in '5x Beter, werken is gezond', hun krachten hebben gebundeld zijn: Koninklijke Metaalunie, Vereniging FME-CWM, FNV Bondgenoten, CNV Bedrijvenbond en De Unie, Vakbond voor Industrie en Dienstverlening. Zij hebben zichzelf ten doel gesteld om een arbocatalogus te ontwikkelen specifiek voor de Metaalbewerking en Metalektro. Dit is het Verbeterboek, dat ook te vinden is op website van 5xbeter. Hierin is onder andere de door de Arbeidsinspectie officieel goedgekeurde Verbetercheck Lasrook opgenomen.

Steeds meer aandacht

Door zijn praktijkervaring op scheepswerven heeft Kanters gemerkt dat er bij zowel werkgevers als werknemers steeds meer aandacht is voor de schadelijke gevolgen van lasrook. "Ik zie bijvoorbeeld dat steeds meer lassers gebruikmaken van een overdrukhelm, die een goede bescherming geeft tijdens het lassen." Als de Verbetercoach een scheepswerf bezoekt dan vindt er meestal eerst een beoordeling plaats om te kijken hoe het bedrijf er voor staat. "We stellen ons dan de vragen: zijn de juiste voorzieningen zoals bronafzuiging, ruimteventilatie en adembescherming aanwezig? En worden ze op de goede manier gebruikt? De juiste beheersmaatregelen voor lasrook blijken bij steeds meer bedrijven zeker aanwezig te zijn, maar ze worden in de praktijk helaas nog te vaak niet consequent of goed toegepast. En dan bieden die maatregelen natuurlijk niet de benodigde bescherming. Het ontbreken van voorlichting over de risico's en juist gebruik van maatregelen speelt hierin een belangrijke rol. Adequate voorlichting is daarom een belangrijk instrument om hierin verandering te brengen."

Puntjes op de i

Kanters verwacht dat het de meeste scheepswerven wel gaat lukken om de blootstelling aan lasrook onder de nieuwe grenswaarde van 1 mg/m3 te brengen. "Maar dan moeten werkgevers en werknemers wel de puntjes op de i gaan zetten. Het wordt nog een hele opgave om het te halen. Het is bijvoorbeeld zaak om bij bronafzuiging de afzuigmond dicht genoeg bij de lasplek te plaatsen, zodat de lasrook ook daadwerkelijk wordt afgezogen, voordat de lasser deze inademt en de lasrook wordt verspreid in de ruimte. Daarnaast is het belangrijk om een overdrukhelm niet te snel omhoog te doen na het lassen, maar even vijf tellen te wachten totdat de lasrookpluim weg is. En ook al blijft het een feit dat het in sommige situaties praktisch erg moeilijk is om de juiste spullen op een goede manier te gebruiken, er zijn altijd wel mogelijkheden om de situatie te verbeteren. Met een gezamenlijke inspanning, kunnen en moeten we grote stappen vooruit maken. Het gaat tenslotte om de gezondheid van de medewerkers."

David Anink is het daar helemaal mee eens. Hij is projectmanager bij Branchevereniging Scheepsbouw Nederland. "In opdracht van ons zijn er twee onderzoeken naar lasrook uitgevoerd. Het laatste onderzoeksrapport is meegenomen naar de Werkgroep Lasrook. Hier is geprobeerd aansluiting te krijgen op de Verbetercheck Lasrook. Dit is tussen werkgevers en werknemers uitonderhandeld. Het onderzoeksrapport moet nog naar de Arbeidsinspectie. Als die groen licht geeft dan is de Verbetercheck straks ook van toepassing op de scheepsbouw. Hier zijn we erg blij mee, want werknemers moeten hun werk kunnen doen zonder hier mogelijk ziek van te worden." Het hangt volgens Anink van de bedrijven af of ze 1 april 2010 gaan halen. "De normen zijn zo gesteld dat je met de best beschikbare techniek aan de norm kunt voldoen."